Ο Αντιπεριφερειάρχης Κεφαλονιάς και Ιθάκης, Σωτήρης Κουρής, ενημέρωσε – μέσω επιστολής του - τον Υπουργό Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής, Ε. Λιβιεράτο, για τα πορίσματα της ημερίδας με θέμα: «Φωτοβολταϊκά και κατανομή ισχύος αυτών στα νησιά μας», που πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι. «Η τοπική κοινωνία των νησιών μας», αναφέρει στην επιστολή του προς τον Υπουργό ο κ....
Κουρής, «απαιτεί η αναπτυξιακή, η ενεργειακή αλλά και η περιβαλλοντική πολιτική του Υπουργείου να προσαρμοστούν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της των νησιών μας, που αποτελούν τμήμα μιας παγκόσμιας περιβαλλοντικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Η φυσιογνωμία των νησιών μας είναι τεράστιο κεφάλαιο για τη χώρα μας και πρέπει να προστατευτεί, καθώς αποτελεί βασική πηγή της τοπικής οικονομίας. Κάθε περαιτέρω ενέργεια», καταλήγει ο κ. Κουρής, «οφείλουμε να γίνεται προς όφελος των κατοίκων της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης». Τα πορίσματα της ημερίδας - Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Μια εθνική στρατηγική, στον τομέα της αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πρέπει να ενσωματώνει συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές πρόνοιες έτσι ώστε η επιδιωκόμενη ανάπτυξη να είναι βιώσιμη και να συμβάλει στην εξομάλυνση των κοινωνικών και τοπικών ανισοτήτων, στην αποτελεσματική διαχείριση και διαφύλαξη του περιβάλλοντος και στην ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης και του τοπικού εισοδήματος. Υπό την έννοια αυτή, η αξιοποίηση των διαθέσιμων, σε κάθε περιφέρεια και τοπική κοινωνία, φυσικών πόρων και ιδιαίτερα των πόρων που συνδέονται με την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, μπορεί να αποτελέσει σημείο εκκίνησης μιας «νέας επιχειρηματικότητας», με πολλαπλασιαστικά οφέλη επί των υπολοίπων παραγόντων ανάπτυξης. Ειδικότερα, για τις νησιωτικές περιφέρειες που διαθέτουν πλούσιο και αξιοποιήσιμο δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολικό δυναμικό, ηλιακό δυναμικό κλπ), η διάθεση επενδυτικών κεφαλαίων για την εκμετάλλευσή τους, παρέχει τη δυνατότητα πυροδότησης μιας σειράς διαδικασιών, που, αναμφισβήτητα, δύναται να συμβάλλουν στην ενίσχυση και ανεξαρτησία της τοπικής οικονομίας, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών μέσω της μείωσης του κόστους παραγωγής και την αναζωογόνηση της οικονομικής δραστηριότητας. Η ανωτέρω αναφερόμενη διαδικασία εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ωστόσο, είναι ανάγκη να υπακούει σε συγκεκριμένους στρατηγικούς κανόνες. Με άλλα λόγια θα πρέπει να επιτυγχάνεται μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ της βιώσιμης ανάπτυξης που πηγάζει από την εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως είναι το αιολικό και ηλιακό δυναμικό και της ενδογενούς ανάπτυξης που μπορεί να επιτευχθεί εάν από την εκμετάλλευση των τοπικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πέρα από το εθνικό όφελος, ωφελούνται κυρίως οι τοπικές επιχειρήσεις και η τοπική κοινωνία εν γένει. Αυτό είναι ανάγκη να αποτυπώνεται με σαφήνεια και στο θεσμικό πλαίσιο που αφορά στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργεια. Η έννοια της ενδογενούς ανάπτυξης είναι κρίσιμης σημασίας, έχει αναφορές στην τοπική κυρίως κλίμακα και εμπλέκει στη διαδικασία ανάπτυξης τις τοπικές παραγωγικές και κοινωνικές δυνάμεις οι οποίες και τελικώς αποκομίζουν ένα σημαντικό μέρους του οφέλους που προκύπτει από την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών. Υπό την έννοια αυτή, η αξιοποίηση του τοπικού ηλιακού δυναμικού μέσω της τοποθέτησης φωτοβολταϊκών συστημάτων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, είναι ανάγκη να συνδεθεί στενότερα με τους υφιστάμενους τοπικούς παραγωγικούς κλάδους και τις επιχειρήσεις που τους απαρτίζουν. Με βάση το ανωτέρω σκεπτικό, ακολουθούν προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Υφιστάμενη κατάσταση στον τομέα της παραγωγής ενέργειας στην ΠΕ Κεφαλληνίας Επί του παρόντος, στα διασυνδεδεμένα νησιά όπως είναι η Κεφαλονιά και η Ιθάκη, υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα μεταφοράς ενέργειας από τα υφιστάμενα υποθαλάσσια δίκτυα που εξυπηρετούνται. Η δυνατότητα αυτή υπολογίζεται ότι είναι της τάξεως των 120MW για την περίπτωση του νησιού της Κεφαλονιάς. Την ίδια στιγμή, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα ήδη αδειοδοτημένα αιολικά πάρκα του νησιού μας ανέρχεται σε 94 MW. Επομένως, προκύπτει ότι απομένουν 20-25 MW το μέγιστο, διαθέσιμου χώρου στο υφιστάμενο δίκτυο μεταφοράς. Στα ανωτέρω, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι, στην περσινή προκήρυξη (Μάρτιος 2011) για τοποθέτηση φωτοβολταϊκών σταθμών επί του εδάφους μεγέθους 100KW, στο νησί της Κεφαλονιάς, διατέθηκαν από τη ΔΕΗ στους υποψήφιους επενδυτές 20ΜW περίπου, εξαντλώντας ουσιαστικά τη δυνατότητα του δικτύου να δεχτεί την οποιαδήποτε νέα παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σχετικά με την διαδικασία που ακολουθήθηκε για τη διάθεση του ανωτέρω αναφερόμενου δυναμικού των 20ΜW, αξίζει να σημειωθεί ότι οι 90 περίπου από τις συνολικά 150 αιτήσεις που κατατέθηκαν στη ΔΕΗ για τοποθέτηση Φ/Σ στο έδαφος, προέρχονταν από εταιρείες ιδίων συμφερόντων με μία κοινή διεύθυνση αλληλογραφίας και κοινή έδρα στη Βόρεια Ελλάδα. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία επιβάλλεται να υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες για την αποφυγή τέτοιων περιστατικών. Στη διαμόρφωση αυτού του αποτελέσματος συνέβαλλαν διάφοροι παράγοντες όπως μεταξύ άλλων η έλλειψη επαρκούς και στοχευμένης πληροφόρησης για τις ΑΠΕ πριν από την προκήρυξη, τόσο στο γενικό κοινό όσο και σε ειδικές κατηγορίες πληθυσμού αλλά και στις τοπικές επιχειρήσεις, αδυναμίες της ίδιας της διαδικασίας κατάθεσης των αιτήσεων κλπ. Οι παραπάνω παράγοντες όμως διαμόρφωσαν μια κατάσταση σχεδόν μηδενικού οφέλους ή έστω εξαιρετικά περιορισμένου και σε κάθε περίπτωση, πρόσκαιρου οφέλους, για την τοπική κοινωνία καθώς οι Φ/Σ είναι δραστηριότητες έντασης τεχνολογίας που δεν δημιουργούν μόνιμες θέσεις απασχόλησης στις περιοχές που τοποθετούνται. Αν τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας οδηγούνται αυτόματα εκτός της τοπικής οικονομίας στην έδρα του εξωτερικού επενδυτή και με δεδομένο ότι για τους Φ/Σ δεν έχει θεσμοθετηθεί αντισταθμιστικό όφελος επί της παραγόμενης ενέργειας όπως συμβαίνει με τα Αιολικά Πάρκα, τότε προκύπτει σχεδόν μηδενικό όφελος για την τοπική οικονομία. Με βάση τη μέχρι τώρα γνώση που υπάρχει, στο στάδιο της κατάθεσης των εγγυητικών επιστολών και της υπογραφής των συμβάσεων μεταξύ της ΔΕΗ και των επενδυτών, υποχώρησε μέρος του επενδυτικού ενδιαφέροντος με αποτέλεσμα να ελευθερωθούν 10-14 KW περίπου. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, καθώς επίσης και, 1. Τη διαβούλευση που πραγματοποιήθηκε με τους φορείς του νησιού και το κοινό μέσω ειδικής ημερίδας για τα φωτοβολταϊκά που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Περιφερειακής Ενότητας Κεφαλληνίας, 2. Το γεγονός ότι οι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις του νησιού μας έχουν πληγεί ιδιαίτερα από τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται με ραγδαίο ρυθμό το επίπεδο ανεργίας το οποίο, σε εθνικό επίπεδο, προσεγγίζει το 25%, 3. Τη σημασία του τουριστικού τομέα για την νησιωτική μας οικονομία, 4. Την επιτακτική ανάγκη να επιτευχθεί υψηλό επίπεδο προστασίας των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και γενικά του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού μας, σας καταθέτουμε τις ακόλουθε προτάσεις: 1. Κλαδικής κατανομή μέρους της διαθέσιμης ισχύος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. i. Θεωρούμε ότι είναι σκόπιμο, μέρος της διαθέσιμης ισχύς να αποδοθεί αποκλειστικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα του νησιού, με προτεραιότητα σε επιχειρήσεις που χωροθετούνται εντός οργανωμένων υποδοχέων βιοτεχνικών επιχειρήσεων (ΒΙΠΕ). Πέρα από τις πρώτες ύλες και την εργασία, σημαντική παράμετρος του διαμορφώνει το κόστος παραγωγής ενός προϊόντων είναι η καταναλισκόμενη ενέργεια στη διαδικασία παραγωγής. Με τον τρόπο αυτό θα συνδεθεί η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ με τις τοπικές παραγωγικές επιχειρήσεις και κλάδους της οικονομίας γεγονός που αναμένεται να περιορίσει το κόστος παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών και κατά συνέπεια να αυξήσει την βιωσιμότητα ανταγωνιστικότητα των τοπικών επιχειρήσεων. Είναι επίσης πολύ πιθανόν να υπάρξει μεταφορά μέρους του οφέλους από την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ στον τελικό καταναλωτή ως αποτέλεσμα μειώσεων στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών. Από μια τέτοια εξέλιξη είναι πιθανόν να προκύψουν πολλαπλά οφέλη για τη βιωσιμότητα των τοπικών επιχειρήσεων και τη διατήρηση της απασχόλησης. Ωστόσο, με δεδομένη τη έλλειψη ρευστότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην παρούσα χρονική συγκυρία καθώς διεξάγουν έναν αγώνα επιβίωσης εντός ασφυκτικών οικονομικών πλαισίων, θα ήταν ίσως σκόπιμο, να σχεδιαστούν παράλληλα κίνητρα (φορολογικές ελαφρύνσεις κλπ) για να παρακινηθεί μια τέτοια επενδυτική δραστηριότητα στον τομέα των ΑΠΕ από τις τοπικές επιχειρήσεις. ii. Σήμερα, η οικονομική βάση των περισσότερων νησιωτικών συστημάτων της χώρας μας στηρίζεται στον τουρισμό. Ο τουρισμός είναι ο βασικός πυλώνας του παραγόμενου Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος (ΑΠΠ) στην Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών. Θεωρούμε λοιπόν, ότι στο πλαίσιο της παραπάνω αναπτυχθείσας λογικής, ένα δεύτερο πακέτο από τη διαθέσιμη ισχύς θα ήταν σκόπιμο να αποδοθεί αποκλειστικά στις επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα του νησιού μας. Και στην περίπτωση αυτή, λόγο της έλλειψης ρευστότητας στην αγορά, η διάθεση της ισχύος θα πρέπει να συνοδεύεται από βοηθητικά μέτρα και δράσεις καθώς και επαρκή πληροφόρηση για την υποκίνηση της επενδυτικής διαδικασίας σε συστήματα ΑΠΕ από τις τουριστικές επιχειρήσεις. iii. Σε ότι αφορά στον αγροτικό τομέα και ιδιαίτερα τις παραγωγικές δραστηριότητες της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, οι συνολικές μεταβολές, τόσο στη Ελλάδα όσο και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ υπήρξαν ιδιαίτερα έντονες και συχνά αντιφατικές την τελευταία εικοσαετία. Είναι γνωστό ότι στα νησιά, ο διαθέσιμος καλλιεργήσιμος χώρος είναι εξαιρετικά περιορισμένος και συνεπώς ζωτικής σημασίας για την ποικιλότητα και σταθερότητα του οικονομικού τοπικού οικονομικού συστήματος. Στην περίπτωση της Κεφαλονιάς και με δεδομένο το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων, ο γεωργικός χώρος την τελευταία εικοσαετία ήταν αυτό που κάλυψε τις ανάγκες που προέκυψαν για εξεύρεση κατάλληλης οικοδομήσιμης γης για οικιστική και τουριστική ανάπτυξη. Σήμερα, μια νέα εκτεταμένη μεταβολή των χρήσεων γης του αγροτικού χώρου για τοποθέτηση Φ/Σ στο έδαφος για παραγωγή ενέργειας ίσως να είχε σοβαρές επιπτώσεις στο απόθεμα της διαθέσιμης γεωργικής γης. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, αλλά και το γεγονός ότι και ο αγροτικός τομέας είναι ανάγκη να αποκομίσει οφέλη από την αξιοποίηση των ΑΠΕ, ίσως να ήταν σκόπιμο, ένα τρίτο πακέτο από τη διαθέσιμη ισχύς να αποδοθεί αποκλειστικά στον πρωτογενή τομέα του νησιού μας, για την παραγωγή ενέργειας από μικρές ανεμογεννήτριες μέχρι 20KW σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 8, παράγραφος 13 του ν.3468/2006, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 3, παράγραφος 2 του ν.3851/2010 αλλά και το άρθρο 13, παράγραφος 1 του ν.3468/2006, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 5, παράγραφος 2 του ν.3851/2010. Για τις ανεμογεννήτριες αυτές, οι απαιτήσεις χώρου είναι ιδιαίτερες περιορισμένες (150μ2 περίπου ανά 20KW) σε αντίθεση με τους Φ/Σ επί του εδάφους όπου απαιτούν εκτεταμένες περιοχές και η οπτική – ακουστική όχληση σχεδόν μηδενική. Με τον τρόπο αυτό, πέρα από τα προφανή περιβαλλοντικά οφέλη από την εγκατάσταση μικρών ανεμογεννητριών, θα υπάρχουν και οικονομικά οφέλη για τους παραγωγούς. 2. Κατανομή μέρους της διαθέσιμης ισχύος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στον τομέα της εκπαίδευσης του νησιού (Α/βάθμια, Β/βάθμια και Γ/βάθμια) για κάλυψη τμήματος των ενεργειακών του αναγκών μέσω της τοποθέτησης φωτοβολταϊκών στις στέγες των εκπαιδευτικών μονάδων. i. Λόγω της γενικότερης οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρα, υπάρχει διαπιστωμένη στενότητα για την κάλυψη ακόμη και των βασικών λειτουργικών αναγκών των εκπαιδευτικών μονάδων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Η απόδοση μέρους της διαθέσιμης ισχύος αποκλειστικά στις εκπαιδευτικές μονάδες (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια-Λύκεια, ΤΕΙ Ιονίων Νήσων), θα μπορούσε να συμβάλει στην ελάφρυνση των λειτουργικών εξόδων και στην εξοικονόμηση πόρων για υλικά που βελτιώνουν ποιοτικά την εκπαιδευτική διαδικασία. Η διάθεση της απαιτούμενης ισχύος θα πρέπει να συνοδευτεί και από κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία προκειμένου να υλοποιηθεί η εγκατάσταση Φ/Β. ii. Για τους ίδιους λόγους, θα ήταν ίσως; σκόπιμη και η διάθεση μέρους της ισχύος αποκλειστικά για παραγωγή ενέργειας σε επιλεγμένα δημόσια κτίρια (π.χ. νοσοκομεία, πολιτιστικά κέντρα κλπ). 3. Σχεδιασμός και εκτέλεση προγράμματος πληροφόρησης του γενικού κοινού για τα οφέλη και κόστη από την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες των κτιρίων με χρήση κατοικία. i. Υλοποίηση προγράμματος υπεύθυνης και έγκυρης ενημέρωσης του γενικού πληθυσμού για τις προϋποθέσεις, τα κόστη και τα οφέλη από την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες των κατοικιών. 4. Αναβάθμιση και επέκταση της υποθαλάσσιας γραμμής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέει το νησί της Κεφαλονιάς με το νησί της Λευκάδας και την Ηπειρωτική Χώρα. i. Μετά και τις τελευταίες επενδύσεις στο τομέα της παραγωγής ενέργεια από ΑΠΕ στην περιοχή μας, φαίνεται ότι το υφιστάμενο υποθαλάσσιο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέει το νησί της Κεφαλονιάς με την Ηπειρωτική χώρα, έχει προσεγγίσει το σημείο. κορεσμού. Εντούτοις, ο τομέας της ενέργειας αναμένεται να αποτελέσει κινητήριο μοχλό για την ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. την ανταγωνιστικότητα της χώρας μας. Επειδή η περιοχή μας δεν πρέπει να βρεθεί εκτός των εξελίξεων που αναμένεται να συμβούν στον τομέα των ΑΠΕ τα επόμενα χρόνια, απαιτείται ο προγραμματισμός και η έγκαιρη ολοκλήρωση των αναγκαίων εργασιών επέκτασης και αναβάθμισης του ηλεκτρικού δικτύου που αφορά τη διασύνδεση του νησιού με το ηπειρωτικό δίκτυο. 5. Περιβάλλον, Χωροθέτηση και Φ/Σ Το ζήτημα της χωροθέτησης των Φ/Σ στο νησιωτικό χώρο είναι σημαντικό καθώς είναι ανάγκη να αναζητείται πάντοτε η κρίσιμη ισορροπία μεταξύ της μικρής κλίμακας που συνεπάγεται η νησιωτικότητα και της ανάγκης για ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι εγκαταστάσεις αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργεια άλλωστε, αν και χαρακτηρίζονται καταρχήν φιλικές προς το περιβάλλον εντούτοις δεν στερούνται παντελώς επιπτώσεων τόσο στα ανθρωπογενή όσο και στα φυσικά συστήματα (συγκρούσεις χρήσεων γης, αισθητική υποβάθμιση τοπίου κλπ). Επομένως, προκύπτει η ανάγκη υιοθέτησης σαφών κανόνων χωροθέτησης των Φ/Σ κυρίως στο κρίσιμο στρατηγικό επίπεδο του χωροταξικού σχεδιασμού καθώς στο επίπεδο των σημειακών χωροθετήσεων μέσω της εκπόνησης Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία ζητήματα συσωρευτικών επιπτώσεων από την εγκατάσταση Φ/Σ στο χώρο. Προς αυτή την κατεύθυνση και σε ότι αφορά στην εγκατάσταση μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους Φ/Σ επί του εδάφους, θα ήταν σκόπιμο να αναφερθούν οι προτάσεις φορέων για τον καθορισμό Περιοχών Ηλιακής Προτεραιότητας (Π.Η.Π) και Περιοχών Ηλιακής Καταλληλότητας (Π.Η.Κ) κατ’ αναλογία με τις Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας και Αιολικής Καταλληλότητας που ισχύουν σήμερα, για τα νησιά Οι περιοχές αυτές θα μπορούσαν να αναζητηθούν ανά γεωγραφική ενότητα, μετά από συστηματική αξιολόγηση με τη χρήση γεωγραφικών εργαλείων πολυκριτιριακής ανάλυσης που θα οδηγούσαν στην παραγωγή συγκεκριμένων χαρτών και οριοθετήσεων. Τα κριτήρια οριοθέτησης των ανωτέρω περιοχών θα πρέπει να είναι σαφή και να στοχεύουν στην ομαλή και αρμονική ένταξη των Φ/Σ στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και επομένως και στην διερεύνηση της συμβατότητας με άλλες χρήσεις και την αποφυγή οχλήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, θα ήταν χρήσιμος ο καθορισμός μέγιστων επιτρεπόμενων πυκνοτήτων εγκατάστασης Φ/Σ. Παράλληλα, θα ήταν ίσως σκόπιμο να καθοριστούν ανά γεωγραφική ζώνη περιοχές ασυμβατότητας και αποκλεισμού (ιδιαίτερα στα νησιά) εντός των οποίων θα απαγορεύεται η χωροθέτηση Φ/Σ στο έδαφος (π.χ. οργανωμένες ακτές κολύμβησης, τουριστικές περιοχές) και που πιθανόν θα επιτρέπεται η τοποθέτηση μικρών συστημάτων μόνο στις στέγες των κτιρίων. Άλλα κριτήρια περιορισμού με σκοπό την προστασία των κύριων οδικών αρτηριών, των συγκεντρώσεων τουριστικών καταλυμάτων κλπ από τις ανακλάσεις των Φ/Σ θα ήταν ίσως σκόπιμο να συνυπολογιστούν. 6. Τελικές παρατηρήσεις Οι ανωτέρω προτάσεις θεωρούμε ότι συμβαδίζουν σε μεγάλο βαθμό με το πνεύμα και τη λογική του Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού (Οδικός Χάρτης για το 2050) που τέθηκε προς δημόσια διαβούλευση στις αρχές του τρέχοντος έτους, και στον οποίο επισημαίνεται η αναγκαιότητα για να επικεντρωθούν οι προσπάθειες στους εγχώριους παραγωγούς προς όφελος της εγχώριας επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης. Επειδή η τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στις συνολικές προσπάθειες εθνικής ανάπτυξης, αναμένουμε την ανάληψη των απαραίτητων δράσεων και υιοθέτηση των κατάλληλων οικονομικών και νομοθετικών εργαλείων.
Κουρής, «απαιτεί η αναπτυξιακή, η ενεργειακή αλλά και η περιβαλλοντική πολιτική του Υπουργείου να προσαρμοστούν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της των νησιών μας, που αποτελούν τμήμα μιας παγκόσμιας περιβαλλοντικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Η φυσιογνωμία των νησιών μας είναι τεράστιο κεφάλαιο για τη χώρα μας και πρέπει να προστατευτεί, καθώς αποτελεί βασική πηγή της τοπικής οικονομίας. Κάθε περαιτέρω ενέργεια», καταλήγει ο κ. Κουρής, «οφείλουμε να γίνεται προς όφελος των κατοίκων της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης». Τα πορίσματα της ημερίδας - Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Μια εθνική στρατηγική, στον τομέα της αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πρέπει να ενσωματώνει συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές πρόνοιες έτσι ώστε η επιδιωκόμενη ανάπτυξη να είναι βιώσιμη και να συμβάλει στην εξομάλυνση των κοινωνικών και τοπικών ανισοτήτων, στην αποτελεσματική διαχείριση και διαφύλαξη του περιβάλλοντος και στην ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης και του τοπικού εισοδήματος. Υπό την έννοια αυτή, η αξιοποίηση των διαθέσιμων, σε κάθε περιφέρεια και τοπική κοινωνία, φυσικών πόρων και ιδιαίτερα των πόρων που συνδέονται με την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, μπορεί να αποτελέσει σημείο εκκίνησης μιας «νέας επιχειρηματικότητας», με πολλαπλασιαστικά οφέλη επί των υπολοίπων παραγόντων ανάπτυξης. Ειδικότερα, για τις νησιωτικές περιφέρειες που διαθέτουν πλούσιο και αξιοποιήσιμο δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολικό δυναμικό, ηλιακό δυναμικό κλπ), η διάθεση επενδυτικών κεφαλαίων για την εκμετάλλευσή τους, παρέχει τη δυνατότητα πυροδότησης μιας σειράς διαδικασιών, που, αναμφισβήτητα, δύναται να συμβάλλουν στην ενίσχυση και ανεξαρτησία της τοπικής οικονομίας, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών μέσω της μείωσης του κόστους παραγωγής και την αναζωογόνηση της οικονομικής δραστηριότητας. Η ανωτέρω αναφερόμενη διαδικασία εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ωστόσο, είναι ανάγκη να υπακούει σε συγκεκριμένους στρατηγικούς κανόνες. Με άλλα λόγια θα πρέπει να επιτυγχάνεται μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ της βιώσιμης ανάπτυξης που πηγάζει από την εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως είναι το αιολικό και ηλιακό δυναμικό και της ενδογενούς ανάπτυξης που μπορεί να επιτευχθεί εάν από την εκμετάλλευση των τοπικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πέρα από το εθνικό όφελος, ωφελούνται κυρίως οι τοπικές επιχειρήσεις και η τοπική κοινωνία εν γένει. Αυτό είναι ανάγκη να αποτυπώνεται με σαφήνεια και στο θεσμικό πλαίσιο που αφορά στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργεια. Η έννοια της ενδογενούς ανάπτυξης είναι κρίσιμης σημασίας, έχει αναφορές στην τοπική κυρίως κλίμακα και εμπλέκει στη διαδικασία ανάπτυξης τις τοπικές παραγωγικές και κοινωνικές δυνάμεις οι οποίες και τελικώς αποκομίζουν ένα σημαντικό μέρους του οφέλους που προκύπτει από την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών. Υπό την έννοια αυτή, η αξιοποίηση του τοπικού ηλιακού δυναμικού μέσω της τοποθέτησης φωτοβολταϊκών συστημάτων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, είναι ανάγκη να συνδεθεί στενότερα με τους υφιστάμενους τοπικούς παραγωγικούς κλάδους και τις επιχειρήσεις που τους απαρτίζουν. Με βάση το ανωτέρω σκεπτικό, ακολουθούν προτάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Υφιστάμενη κατάσταση στον τομέα της παραγωγής ενέργειας στην ΠΕ Κεφαλληνίας Επί του παρόντος, στα διασυνδεδεμένα νησιά όπως είναι η Κεφαλονιά και η Ιθάκη, υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα μεταφοράς ενέργειας από τα υφιστάμενα υποθαλάσσια δίκτυα που εξυπηρετούνται. Η δυνατότητα αυτή υπολογίζεται ότι είναι της τάξεως των 120MW για την περίπτωση του νησιού της Κεφαλονιάς. Την ίδια στιγμή, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα ήδη αδειοδοτημένα αιολικά πάρκα του νησιού μας ανέρχεται σε 94 MW. Επομένως, προκύπτει ότι απομένουν 20-25 MW το μέγιστο, διαθέσιμου χώρου στο υφιστάμενο δίκτυο μεταφοράς. Στα ανωτέρω, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι, στην περσινή προκήρυξη (Μάρτιος 2011) για τοποθέτηση φωτοβολταϊκών σταθμών επί του εδάφους μεγέθους 100KW, στο νησί της Κεφαλονιάς, διατέθηκαν από τη ΔΕΗ στους υποψήφιους επενδυτές 20ΜW περίπου, εξαντλώντας ουσιαστικά τη δυνατότητα του δικτύου να δεχτεί την οποιαδήποτε νέα παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σχετικά με την διαδικασία που ακολουθήθηκε για τη διάθεση του ανωτέρω αναφερόμενου δυναμικού των 20ΜW, αξίζει να σημειωθεί ότι οι 90 περίπου από τις συνολικά 150 αιτήσεις που κατατέθηκαν στη ΔΕΗ για τοποθέτηση Φ/Σ στο έδαφος, προέρχονταν από εταιρείες ιδίων συμφερόντων με μία κοινή διεύθυνση αλληλογραφίας και κοινή έδρα στη Βόρεια Ελλάδα. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία επιβάλλεται να υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες για την αποφυγή τέτοιων περιστατικών. Στη διαμόρφωση αυτού του αποτελέσματος συνέβαλλαν διάφοροι παράγοντες όπως μεταξύ άλλων η έλλειψη επαρκούς και στοχευμένης πληροφόρησης για τις ΑΠΕ πριν από την προκήρυξη, τόσο στο γενικό κοινό όσο και σε ειδικές κατηγορίες πληθυσμού αλλά και στις τοπικές επιχειρήσεις, αδυναμίες της ίδιας της διαδικασίας κατάθεσης των αιτήσεων κλπ. Οι παραπάνω παράγοντες όμως διαμόρφωσαν μια κατάσταση σχεδόν μηδενικού οφέλους ή έστω εξαιρετικά περιορισμένου και σε κάθε περίπτωση, πρόσκαιρου οφέλους, για την τοπική κοινωνία καθώς οι Φ/Σ είναι δραστηριότητες έντασης τεχνολογίας που δεν δημιουργούν μόνιμες θέσεις απασχόλησης στις περιοχές που τοποθετούνται. Αν τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας οδηγούνται αυτόματα εκτός της τοπικής οικονομίας στην έδρα του εξωτερικού επενδυτή και με δεδομένο ότι για τους Φ/Σ δεν έχει θεσμοθετηθεί αντισταθμιστικό όφελος επί της παραγόμενης ενέργειας όπως συμβαίνει με τα Αιολικά Πάρκα, τότε προκύπτει σχεδόν μηδενικό όφελος για την τοπική οικονομία. Με βάση τη μέχρι τώρα γνώση που υπάρχει, στο στάδιο της κατάθεσης των εγγυητικών επιστολών και της υπογραφής των συμβάσεων μεταξύ της ΔΕΗ και των επενδυτών, υποχώρησε μέρος του επενδυτικού ενδιαφέροντος με αποτέλεσμα να ελευθερωθούν 10-14 KW περίπου. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, καθώς επίσης και, 1. Τη διαβούλευση που πραγματοποιήθηκε με τους φορείς του νησιού και το κοινό μέσω ειδικής ημερίδας για τα φωτοβολταϊκά που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Περιφερειακής Ενότητας Κεφαλληνίας, 2. Το γεγονός ότι οι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις του νησιού μας έχουν πληγεί ιδιαίτερα από τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται με ραγδαίο ρυθμό το επίπεδο ανεργίας το οποίο, σε εθνικό επίπεδο, προσεγγίζει το 25%, 3. Τη σημασία του τουριστικού τομέα για την νησιωτική μας οικονομία, 4. Την επιτακτική ανάγκη να επιτευχθεί υψηλό επίπεδο προστασίας των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και γενικά του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού μας, σας καταθέτουμε τις ακόλουθε προτάσεις: 1. Κλαδικής κατανομή μέρους της διαθέσιμης ισχύος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. i. Θεωρούμε ότι είναι σκόπιμο, μέρος της διαθέσιμης ισχύς να αποδοθεί αποκλειστικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα του νησιού, με προτεραιότητα σε επιχειρήσεις που χωροθετούνται εντός οργανωμένων υποδοχέων βιοτεχνικών επιχειρήσεων (ΒΙΠΕ). Πέρα από τις πρώτες ύλες και την εργασία, σημαντική παράμετρος του διαμορφώνει το κόστος παραγωγής ενός προϊόντων είναι η καταναλισκόμενη ενέργεια στη διαδικασία παραγωγής. Με τον τρόπο αυτό θα συνδεθεί η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ με τις τοπικές παραγωγικές επιχειρήσεις και κλάδους της οικονομίας γεγονός που αναμένεται να περιορίσει το κόστος παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών και κατά συνέπεια να αυξήσει την βιωσιμότητα ανταγωνιστικότητα των τοπικών επιχειρήσεων. Είναι επίσης πολύ πιθανόν να υπάρξει μεταφορά μέρους του οφέλους από την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ στον τελικό καταναλωτή ως αποτέλεσμα μειώσεων στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών. Από μια τέτοια εξέλιξη είναι πιθανόν να προκύψουν πολλαπλά οφέλη για τη βιωσιμότητα των τοπικών επιχειρήσεων και τη διατήρηση της απασχόλησης. Ωστόσο, με δεδομένη τη έλλειψη ρευστότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην παρούσα χρονική συγκυρία καθώς διεξάγουν έναν αγώνα επιβίωσης εντός ασφυκτικών οικονομικών πλαισίων, θα ήταν ίσως σκόπιμο, να σχεδιαστούν παράλληλα κίνητρα (φορολογικές ελαφρύνσεις κλπ) για να παρακινηθεί μια τέτοια επενδυτική δραστηριότητα στον τομέα των ΑΠΕ από τις τοπικές επιχειρήσεις. ii. Σήμερα, η οικονομική βάση των περισσότερων νησιωτικών συστημάτων της χώρας μας στηρίζεται στον τουρισμό. Ο τουρισμός είναι ο βασικός πυλώνας του παραγόμενου Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος (ΑΠΠ) στην Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών. Θεωρούμε λοιπόν, ότι στο πλαίσιο της παραπάνω αναπτυχθείσας λογικής, ένα δεύτερο πακέτο από τη διαθέσιμη ισχύς θα ήταν σκόπιμο να αποδοθεί αποκλειστικά στις επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα του νησιού μας. Και στην περίπτωση αυτή, λόγο της έλλειψης ρευστότητας στην αγορά, η διάθεση της ισχύος θα πρέπει να συνοδεύεται από βοηθητικά μέτρα και δράσεις καθώς και επαρκή πληροφόρηση για την υποκίνηση της επενδυτικής διαδικασίας σε συστήματα ΑΠΕ από τις τουριστικές επιχειρήσεις. iii. Σε ότι αφορά στον αγροτικό τομέα και ιδιαίτερα τις παραγωγικές δραστηριότητες της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, οι συνολικές μεταβολές, τόσο στη Ελλάδα όσο και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ υπήρξαν ιδιαίτερα έντονες και συχνά αντιφατικές την τελευταία εικοσαετία. Είναι γνωστό ότι στα νησιά, ο διαθέσιμος καλλιεργήσιμος χώρος είναι εξαιρετικά περιορισμένος και συνεπώς ζωτικής σημασίας για την ποικιλότητα και σταθερότητα του οικονομικού τοπικού οικονομικού συστήματος. Στην περίπτωση της Κεφαλονιάς και με δεδομένο το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων, ο γεωργικός χώρος την τελευταία εικοσαετία ήταν αυτό που κάλυψε τις ανάγκες που προέκυψαν για εξεύρεση κατάλληλης οικοδομήσιμης γης για οικιστική και τουριστική ανάπτυξη. Σήμερα, μια νέα εκτεταμένη μεταβολή των χρήσεων γης του αγροτικού χώρου για τοποθέτηση Φ/Σ στο έδαφος για παραγωγή ενέργειας ίσως να είχε σοβαρές επιπτώσεις στο απόθεμα της διαθέσιμης γεωργικής γης. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, αλλά και το γεγονός ότι και ο αγροτικός τομέας είναι ανάγκη να αποκομίσει οφέλη από την αξιοποίηση των ΑΠΕ, ίσως να ήταν σκόπιμο, ένα τρίτο πακέτο από τη διαθέσιμη ισχύς να αποδοθεί αποκλειστικά στον πρωτογενή τομέα του νησιού μας, για την παραγωγή ενέργειας από μικρές ανεμογεννήτριες μέχρι 20KW σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 8, παράγραφος 13 του ν.3468/2006, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 3, παράγραφος 2 του ν.3851/2010 αλλά και το άρθρο 13, παράγραφος 1 του ν.3468/2006, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 5, παράγραφος 2 του ν.3851/2010. Για τις ανεμογεννήτριες αυτές, οι απαιτήσεις χώρου είναι ιδιαίτερες περιορισμένες (150μ2 περίπου ανά 20KW) σε αντίθεση με τους Φ/Σ επί του εδάφους όπου απαιτούν εκτεταμένες περιοχές και η οπτική – ακουστική όχληση σχεδόν μηδενική. Με τον τρόπο αυτό, πέρα από τα προφανή περιβαλλοντικά οφέλη από την εγκατάσταση μικρών ανεμογεννητριών, θα υπάρχουν και οικονομικά οφέλη για τους παραγωγούς. 2. Κατανομή μέρους της διαθέσιμης ισχύος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στον τομέα της εκπαίδευσης του νησιού (Α/βάθμια, Β/βάθμια και Γ/βάθμια) για κάλυψη τμήματος των ενεργειακών του αναγκών μέσω της τοποθέτησης φωτοβολταϊκών στις στέγες των εκπαιδευτικών μονάδων. i. Λόγω της γενικότερης οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρα, υπάρχει διαπιστωμένη στενότητα για την κάλυψη ακόμη και των βασικών λειτουργικών αναγκών των εκπαιδευτικών μονάδων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Η απόδοση μέρους της διαθέσιμης ισχύος αποκλειστικά στις εκπαιδευτικές μονάδες (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια-Λύκεια, ΤΕΙ Ιονίων Νήσων), θα μπορούσε να συμβάλει στην ελάφρυνση των λειτουργικών εξόδων και στην εξοικονόμηση πόρων για υλικά που βελτιώνουν ποιοτικά την εκπαιδευτική διαδικασία. Η διάθεση της απαιτούμενης ισχύος θα πρέπει να συνοδευτεί και από κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία προκειμένου να υλοποιηθεί η εγκατάσταση Φ/Β. ii. Για τους ίδιους λόγους, θα ήταν ίσως; σκόπιμη και η διάθεση μέρους της ισχύος αποκλειστικά για παραγωγή ενέργειας σε επιλεγμένα δημόσια κτίρια (π.χ. νοσοκομεία, πολιτιστικά κέντρα κλπ). 3. Σχεδιασμός και εκτέλεση προγράμματος πληροφόρησης του γενικού κοινού για τα οφέλη και κόστη από την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες των κτιρίων με χρήση κατοικία. i. Υλοποίηση προγράμματος υπεύθυνης και έγκυρης ενημέρωσης του γενικού πληθυσμού για τις προϋποθέσεις, τα κόστη και τα οφέλη από την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες των κατοικιών. 4. Αναβάθμιση και επέκταση της υποθαλάσσιας γραμμής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέει το νησί της Κεφαλονιάς με το νησί της Λευκάδας και την Ηπειρωτική Χώρα. i. Μετά και τις τελευταίες επενδύσεις στο τομέα της παραγωγής ενέργεια από ΑΠΕ στην περιοχή μας, φαίνεται ότι το υφιστάμενο υποθαλάσσιο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέει το νησί της Κεφαλονιάς με την Ηπειρωτική χώρα, έχει προσεγγίσει το σημείο. κορεσμού. Εντούτοις, ο τομέας της ενέργειας αναμένεται να αποτελέσει κινητήριο μοχλό για την ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. την ανταγωνιστικότητα της χώρας μας. Επειδή η περιοχή μας δεν πρέπει να βρεθεί εκτός των εξελίξεων που αναμένεται να συμβούν στον τομέα των ΑΠΕ τα επόμενα χρόνια, απαιτείται ο προγραμματισμός και η έγκαιρη ολοκλήρωση των αναγκαίων εργασιών επέκτασης και αναβάθμισης του ηλεκτρικού δικτύου που αφορά τη διασύνδεση του νησιού με το ηπειρωτικό δίκτυο. 5. Περιβάλλον, Χωροθέτηση και Φ/Σ Το ζήτημα της χωροθέτησης των Φ/Σ στο νησιωτικό χώρο είναι σημαντικό καθώς είναι ανάγκη να αναζητείται πάντοτε η κρίσιμη ισορροπία μεταξύ της μικρής κλίμακας που συνεπάγεται η νησιωτικότητα και της ανάγκης για ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι εγκαταστάσεις αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργεια άλλωστε, αν και χαρακτηρίζονται καταρχήν φιλικές προς το περιβάλλον εντούτοις δεν στερούνται παντελώς επιπτώσεων τόσο στα ανθρωπογενή όσο και στα φυσικά συστήματα (συγκρούσεις χρήσεων γης, αισθητική υποβάθμιση τοπίου κλπ). Επομένως, προκύπτει η ανάγκη υιοθέτησης σαφών κανόνων χωροθέτησης των Φ/Σ κυρίως στο κρίσιμο στρατηγικό επίπεδο του χωροταξικού σχεδιασμού καθώς στο επίπεδο των σημειακών χωροθετήσεων μέσω της εκπόνησης Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία ζητήματα συσωρευτικών επιπτώσεων από την εγκατάσταση Φ/Σ στο χώρο. Προς αυτή την κατεύθυνση και σε ότι αφορά στην εγκατάσταση μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους Φ/Σ επί του εδάφους, θα ήταν σκόπιμο να αναφερθούν οι προτάσεις φορέων για τον καθορισμό Περιοχών Ηλιακής Προτεραιότητας (Π.Η.Π) και Περιοχών Ηλιακής Καταλληλότητας (Π.Η.Κ) κατ’ αναλογία με τις Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας και Αιολικής Καταλληλότητας που ισχύουν σήμερα, για τα νησιά Οι περιοχές αυτές θα μπορούσαν να αναζητηθούν ανά γεωγραφική ενότητα, μετά από συστηματική αξιολόγηση με τη χρήση γεωγραφικών εργαλείων πολυκριτιριακής ανάλυσης που θα οδηγούσαν στην παραγωγή συγκεκριμένων χαρτών και οριοθετήσεων. Τα κριτήρια οριοθέτησης των ανωτέρω περιοχών θα πρέπει να είναι σαφή και να στοχεύουν στην ομαλή και αρμονική ένταξη των Φ/Σ στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και επομένως και στην διερεύνηση της συμβατότητας με άλλες χρήσεις και την αποφυγή οχλήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, θα ήταν χρήσιμος ο καθορισμός μέγιστων επιτρεπόμενων πυκνοτήτων εγκατάστασης Φ/Σ. Παράλληλα, θα ήταν ίσως σκόπιμο να καθοριστούν ανά γεωγραφική ζώνη περιοχές ασυμβατότητας και αποκλεισμού (ιδιαίτερα στα νησιά) εντός των οποίων θα απαγορεύεται η χωροθέτηση Φ/Σ στο έδαφος (π.χ. οργανωμένες ακτές κολύμβησης, τουριστικές περιοχές) και που πιθανόν θα επιτρέπεται η τοποθέτηση μικρών συστημάτων μόνο στις στέγες των κτιρίων. Άλλα κριτήρια περιορισμού με σκοπό την προστασία των κύριων οδικών αρτηριών, των συγκεντρώσεων τουριστικών καταλυμάτων κλπ από τις ανακλάσεις των Φ/Σ θα ήταν ίσως σκόπιμο να συνυπολογιστούν. 6. Τελικές παρατηρήσεις Οι ανωτέρω προτάσεις θεωρούμε ότι συμβαδίζουν σε μεγάλο βαθμό με το πνεύμα και τη λογική του Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού (Οδικός Χάρτης για το 2050) που τέθηκε προς δημόσια διαβούλευση στις αρχές του τρέχοντος έτους, και στον οποίο επισημαίνεται η αναγκαιότητα για να επικεντρωθούν οι προσπάθειες στους εγχώριους παραγωγούς προς όφελος της εγχώριας επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης. Επειδή η τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στις συνολικές προσπάθειες εθνικής ανάπτυξης, αναμένουμε την ανάληψη των απαραίτητων δράσεων και υιοθέτηση των κατάλληλων οικονομικών και νομοθετικών εργαλείων.
