Μπορμπότης Γιάννης Μέλος Γραμματείας Εκπαιδευτικών ΠΑΜΕ Κέρκυρας
Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών η 26η Ιουνίου και για μία ακόμη χρονιά τα στοιχεία που έρχονται από τον ΟΗΕ σχετικά με την χρήση των ναρκωτικών προκαλούν τρόμο. Η χρήση, η εξάρτηση και τα κέρδη από την διακίνηση των ναρκωτικών διογκώνονται χρόνο με το χρόνο. Ενδεικτικό είναι ότι τα κέρδη που προέχονται από τα ναρκωτικά (τα γνωστά ναρκω-δολάρια) φτάνουν τα 500 δις δολάρια το χρόνο.
Δυστυχώς, τα ναρκωτικά (και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς) αγγίζουν όλο και....
περισσότερο τα σχολεία μας και γενικότερα το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Τα παιδιά σε νεαρή ηλικία είναι ευάλωτα σε αυτούς τους κινδύνους με το κράτος να παραμένει πλήρως εναρμονισμένο με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περί «μείωσης της βλάβης» που προκαλούν στην υγεία τα ναρκωτικά. Καμία δράση για την πρόληψη εκτός από αποσπασματικές ενέργειες από τους όλο και περισσότερο υποχρηματοδοτουμένους κρατικούς φορείς.
Στο πλαίσιο αυτό θα ήταν χρήσιμο να δούμε κάποια βασικά θέματα σχετικά με την τοξικομανία.
Τι είναι η τοξικομανία;
Η τοξικομανία είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, ένας τρόπος ζωής που έχει ως επίκεντρό του την ουσία. Ο τοξικομανής είναι ένα άνθρωπος υποταγμένος ολοκληρωτικά στην αναζήτηση και την εξασφάλιση της δόσης του. Έχοντας ως πρωταρχικό του στόχο τη δόση ο άνθρωπός αυτός δρα σε βάρος οποιασδήποτε άλλης ανάγκης του ή κοινωνικής του δραστηριότητας. Χαρακτηρίζεται από τάσεις φυγής και παραίτησης από την πραγματική ζωή.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ χρήσης και εξάρτησης από ουσίες;
Οι υπέρμαχοι της αποποινικοποίησης της χρήσης των ναρκωτικών ισχυρίζονται ότι η χρήση υπήρχε πάντα. Όντως η ιστορική έννοια της χρήσης ουσιών χάνεται στα βάθη των αιώνων. Όλες όμως οι περιπτώσεις χρήσης είχαν να κάνουν με συλλογικές λειτουργίες και πολύ συγκεκριμένες τελετουργικές δραστηριότητες (μυήσεις, ενηλικιώσεις κ.α.). Είχαν να κάνουν με τον τρόπο ζωής και τα έθιμα των διάφορων λαών. Αντίθετα σήμερα η χρήση αποτελεί απόλυτα εξατομικευμένο φαινόμενο.
Η εξάρτηση από την άλλη είναι μία τελείως διαφορετική έννοια. Ως φαινόμενο συνδέεται ιστορικά με την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Η μαζική μετακίνηση και εγκατάσταση εργατών στα μεγάλα αστικά κέντρα τον 19ο αιώνα προκάλεσε την «άνθιση» της τοξικομανίας. Αυτή είναι άλλωστε η χρονική περίοδος κατά την οποία ο όρος τοξικομανία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά.
Δηλαδή η χρήση είναι ακίνδυνη;
Σε καμία περίπτωση. Είναι πολύ εύκολα κατανοητό ότι η χρήση είναι το πρώτο βήμα για την εξάρτηση. Κανείς τοξικομανής δεν ξεκίνησε ποτέ να κάνει απευθείας χρήση ηρωίνης, όλοι όσοι κατέληξαν εκεί μπήκαν στο λαβύρινθο των ναρκωτικών από πιο «αθώες» ουσίες. Τα αίτια που οδηγούν τόσο στη χρήση όσο και στην εξάρτηση είναι τα ίδια. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος θα περάσει από τη χρήση στην εξάρτηση. Αυτό εξαρτάται από διάφορους κοινωνικούς παράγοντες, όπως το πόσο ευάλωτος είναι ένας νέος, την κατάσταση του οικογενειακού του περιβάλλοντος, την οικονομική του κατάσταση κ.α. Δεν δοκιμάζουμε και βλέπουμε τι θα γίνει. Όλοι οι χρήστες είναι ένα βήμα πριν την εξάρτηση.
Πολλοί νέοι δοκιμάζουν από περιέργεια, από μίμηση, από την παρέα.
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι όλα τα παραπάνω (μαζί και με την κουλτούρα του Life Style που προωθείται) είναι πολύ σοβαροί λόγοι για να δοκιμάσει κάποιος. Οι λόγοι αυτοί όμως δεν είναι αρκετοί για να οδηγήσουν στην εξάρτηση. Η τοξικομανία δεν είναι πρόβλημα μίμησης ή συνήθειας, δεν είναι πρόβλημα απλά ιατρικό ή ψυχολογικό, είναι πρόβλημα κοινωνικό. Ο νέος οδηγείται σε αυτήν για να «φύγει», να «χαθεί», να ξεφύγει από την αφόρητη κοινωνική κρίση, να υποκαταστήσει τις βασικές, ανεκπλήρωτες ανάγκες του.
Υπάρχουν μαλακά και σκληρά ναρκωτικά;
Εφόσον το πρόβλημα των ναρκωτικών είναι κοινωνικό δεν μπορούμε να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα εξετάζοντας μόνο την φαρμακευτική ή χημική σύνθεση των ναρκωτικών. Οι αιτίες που οδηγούν στην αναζήτηση και χρήση ουσιών είναι ίδιες ανεξάρτητα με το αν κάποιοι θέλουν να τα ξεχωρίζουν σε «μαλακά» ή «σκληρά». Όποια ουσία και αν χρησιμοποιηθεί έχει σαν σκοπό της να επηρεάσει τις αισθήσεις σε τέτοιο βαθμό που να μην βιώνονται τα προβλήματα στην πραγματική τους διάσταση.
Είναι λύση η αποποινικοποίηση και ο διαχωρισμός των ουσιών;
Το περίφημο «Ολλανδικό Μοντέλο» έχει αποτύχει παταγωδώς. Η έκθεση του ΟΗΕ για το 2008 αναφέρει για την Ολλανδία αύξηση της χρήσης ηρωίνης, κοκαΐνης και άλλων ψυχοτρόπων ουσιών. Από την άλλη, το Άμστερνταμ κατέχει την τραγική πρωτιά στο κόσμο σχετικά με τους δείκτες εγκληματικότητας.
Είναι λύση η χορήγηση υποκατάστατων;
Τι πιο διαδεδομένο πρόγραμμα υποκατάστατων είναι αυτό της μεθαδόνης. Αυτά το προγράμματα δεν είναι θεραπευτικά, όπως και τα ίδια δηλώνουν, είναι προγράμματα σωματικής υποβοήθησης για τον τοξικομανή. Ας μην ξεχνάμε ότι η ηρωίνη ξεκίνησε να χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της μορφίνης. Όλο και περισσότεροι νέοι εμφανίζονται ως εξαρτώμενοι από την μεθαδόνη. Η λύση είναι τα στεγνά θεραπευτικά προγράμματα.
Η τοξικομανία ως κοινωνικό φαινόμενο δεν εξαλείφεται οριστικά μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα που συνεχώς θα δημιουργεί τις συνθήκες για να οδηγούνται οι νέοι στα ναρκωτικά. Χρειάζεται ανατροπή των κοινωνικών αυτών σχέσεων. Μέχρι τότε όμως το ταξικό κίνημα δεν θα μείνει με τα χέρια σταυρωμένα. Ο τοξικομανής, ως ένας άνθρωπος που υποφέρει, μπορεί και πρέπει να θεραπευτεί.
Η αντιμετώπιση των ναρκωτικών θα πρέπει να βασίζεται πάνω σε τρεις πυλώνες. Πρόληψη - Θεραπεία – Επανένταξη. Η πρόληψη είναι το κυριότερο στοιχείο από τα τρία. Πρόληψη, ουσιαστικά σημαίνει πρόταση για έναν άλλο τρόπο ζωής με στόχους, αξίες, ενδιαφέροντα, αξιοπρέπεια.
Η πρόληψη θα πρέπει να είναι άμεσα συνδεδεμένη με την σχολική διαδικασία. Το ΠΑΜΕ Εκπαιδευτικών καταθέτει τις παρακάτω προτάσεις που αφορούν την πρωτογενή πρόληψη.
1. Εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και αγωγής υγείας σε όλες ανεξαιρέτως τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, μία περίοδο πολύ κρίσιμη για την εμπλοκή των εφήβων στη χρήση ουσιών.
2. Ειδικά προγράμματα κοινωνικής ενίσχυσής τον μαθητών που κινδυνεύουν να εγκαταλείψουν πρόωρα το σχολείο. Η σχολική διαρροή είναι πολύ σημαντικός παράγοντας στην χρήση ουσιών.
3. Στελέχωση των σχολείων με κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους και σχολικούς γιατρούς.
4. Εκπαίδευση των δασκάλων και καθηγητών σε θέματα που σχετίζονται με την τοξικομανία.
5. Δημιουργία σχολών γονέων που θα εκπαιδεύουν τους γονείς στους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών.
6. Εισαγωγή μαθημάτων στα σχολεία που να σχετίζονται με την τοξικοεξάρτιση και τα κοινωνικά αίτια που την προκαλούν.
Αντί όλων των παραπάνω η πολιτεία μειώνει συνεχώς τις χρηματοδότησης τόσο στους φορείς πρόληψης όσο και στα στεγνά θεραπευτικά προγράμματα.
Τα ναρκωτικά αποτελούν ίσως το πιο ισχυρό μέσω χειραγώγησης της νεολαίας. Είναι χρέος ολόκληρου του λαού να στηρίξει με όλες του τις δυνάμεις την προσπάθεια για πρόληψη – θεραπεία – επανένταξη. Για το ΠΑΜΕ η πάλη αυτή είναι υπόθεση πρώτης γραμμής.
