Συναυλία στον παλαιοχριστιανικό Ναό της Παναγίας Εκατονταπυλιανής στην Πάρο θα δώσει ο «Ψαλτικός Χορός» του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου την Κυριακή 29 Μαρτίου 2009.Την επιστημονική εποπτεία του «Ψαλτικού Χορού» έχει ο Ευστάθιος Μακρής, αναπληρωτής καθηγητής και αναπληρωτής πρόεδρος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών και τη διεύθυνση ο Σπυρίδων Ασπιώτης, διδάσκων του Τμήματος.
Μετά από πρόσκληση της Διοίκησης του Ιδρύματος της Παναγίας Εκατονταπυλιανής και του Μητροπολίτη Παροναξίας κ. Καλλινίκου, ο «Ψαλτικός Χορός» του ΤΜΣ πρόκειται να συμμετάσχει στις λατρευτικές εκδηλώσεις της Δ΄ Κυριακής των Νηστειών, όπου θα ψάλει στην Θεία Λειτουργία και τον Κατανυκτικό Εσπερινό, ενώ θα δώσει και συναυλία με τίτλο «Χαίρε σοφών υπερβαίνουσα γνώσιν», με ύμνους της Θεοτόκου και της Μ. Τεσσαρακοστής. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην εν λόγω αποστολή θα συμμετάσχουν 20 άτομα του συνόλου του «Ψαλτικού Χορού».
Θα ερμηνευθούν αριστουργηματικές συνθέσεις της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής από τον 14ο μέχρι τον 19ο αιώνα, όπως αποδόθηκαν σημειογραφικά από τον Πέτρο τον Πελοποννήσιο (18ος αι.) και στη συνέχεια από τον Χουρμούζιο τον Χαρτοφύλακα (19ος αι.). Μεταξύ άλλων, πρόκειται να ερμηνευθούν έργα των μελουργών του πρώτου μισού του 14ου αι. Ιωάννου Γλυκέος του πρωτοψάλτου, Ξένου Κορώνη του πρωτοψάλτου και μαΐστορος Ιωάννου Παπαδόπουλου του Κουκουζέλη, καθώς και των Ιωάννου Τραπεζουντίου, πρωτοψάλτου της Μ.Χ.Ε. (ακμή 1736 – 1770) και Πέτρου Πελοποννησίου, λαμπαδαρίου της Μ.Χ.Ε. (1730 1778).
Παναγία η Εκατονταπυλιανή
Ο ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται στην Παροικία, πρωτεύουσα της νήσου Πάρου και είναι ένας από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς, που βρίσκονται στην ελεύθερη ελληνική γη.
Η πρώτη παράδοση για την ίδρυση της Εκατονταπυλιανής μάς πληροφορεί ότι, όταν η Αγία Ελένη μητέρα του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα Κων/νου του Μεγάλου, πήγαινε στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό, ήλθε με το πλοίο της στην Πάρο. Κοντά στο λιμάνι, στη θέση που βρίσκεται η Εκατονταπυλιανή, υπήρχε τότε ένας μικρός ναός. Σε εκείνον το ναό προσευχήθηκε κι έκανε ένα τάμα: αν βρει τον Τίμιο Σταυρό, να κτίσει στη θέση αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε αυτόν τον μεγαλόπρεπο ναό. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η Αγ. Ελένη δεν πρόφτασε να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή της. Έδωσε όμως εντολή στον γιο της, αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, ο οποίος πραγματοποίησε το τάμα της μητέρας του, κτίζοντας τον εν λόγω ναό.
Οι έρευνες που πραγματοποίησε από το 1959 έως το 1966 ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος, κατά την αναπαλαίωση της Εκατονταπυλιανής, απέδειξαν ότι οι παραδόσεις που θέλουν κτήτορες του ναού τους Αγίους Κων/νο και Ελένη είναι σωστές. Απέδειξαν δηλαδή ότι υπήρχε ναός στο σημείο αυτό, τον 4ο αιώνα, δηλαδή δύο αιώνες πριν από την εποχή του Ιουστινιανού.
Ο ναός εκείνος ήταν μια σταυρική ξυλόστεγη βασιλική, η οποία από κάποια αιτία, πιθανώς πυρκαγιά, καταστράφηκε και ο Ιουστινιανός την ανακατασκεύασε με το νέο ρυθμό της εποχής του, δηλαδή με θόλους και τρούλο. Επομένως, ο ναός που θαυμάζει σήμερα ο επισκέπτης είναι ο Ιουστινιάνειος, στον οποίο μετατράπηκε τον 6ο αιώνα το παλιό κτίσμα των Αγίων και Ισαποστόλων Κων/νου και Ελένης.
Μέσα στο Ιερό Βήμα της Εκατονταπυλιανής, το οποίο έχει διαστάσεις 10Χ12 μέτρα, βρίσκονται δύο από τα σημαντικότερα μνημεία του Ναού, τα οποία, επειδή συναντώνται σπανιότατα σε άλλους παλαιοχριστιανικούς ναούς, αποκτούν μέγιστη σπουδαιότητα. Αυτά είναι το Κιβώριο και το Σύνθρονο.
Κιβώριο ονομάζεται το μαρμάρινο επιστέγασμα της Αγίας Τραπέζης. Στηρίζεται σε τέσσερις κολώνες, κλασσικής εποχής, με κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού, εξαίσιας τέχνης. Ελάχιστα κιβώρια έχουν διασωθεί ακέραια μέχρι σήμερα, ένα δε από αυτά είναι και αυτό της Εκατονταπυλιανής, μοναδικό στον τύπο του σε όλο τον χριστιανικό κόσμο.
Σύνθρονο ονομάζεται το μικρό αμφιθέατρο, στο βάθος της κόγχης του Ιερού. Αποτελείται από οκτώ ημικυκλικές και ομόκεντρες σειρές κερκίδων και στην κορυφή βρίσκεται ο αρχιερατικός θρόνος, ο οποίος είναι από μάρμαρο, με γλυπτό διάκοσμο στις πλευρές. Δεξιά και αριστερά του υπάρχουν επίσης δύο μαρμάρινοι θρόνοι, χαμηλότεροι όμως και απλούστεροι, που προορίζονταν ασφαλώς για τους βοηθούς του αρχιερέα (τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ο αρχιερατικός θρόνος βρισκόταν στο σύνθρονο και όχι στον κυρίως ναό, όπου βρίσκεται ο δεσποτικός – αυτοκρατορικός θρόνος).
Στο κτηριακό συγκρότημα της Εκατονταπυλιανής, παραπλεύρως του κυρίως ναού, βρίσκεται το αρχαίο βαπτιστήριο, του 4ου αι. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική, διαστάσεων 16,5Χ15 μέτρων, με τρούλο και νάρθηκα, η οποία επικοινωνεί με τον κυρίως ναό.
Στα βόρεια του Ιερού Βήματος του κυρίως ναού βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου, διαστάσεων 19Χ15 μέτρων. Είναι ο αρχαιότερος ναός, όχι μόνο του κτηριακού συγκροτήματος της Εκατονταπυλιανής, αλλά και ολόκληρου του νησιού, αφού το παλιό τμήμα του κατασκευάστηκε στις αρχές του 4ου αι. Πολλοί αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ο μικρός αυτός ναός είναι εκείνος στον οποίο προσευχήθηκε η Αγία Ελένη, όταν, πηγαίνοντας στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό, πέρασε από την Πάρο. Αρχικά ο ναός αυτός, που ήταν αφιερωμένος στην Παναγία, ήταν μια δρομική βασιλική με ξύλινη στέγη. Έτσι διατηρήθηκε μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού. Κατά την εποχή όμως αυτή, που ο μεγάλος ναός πήρε την σημερινή του μορφή, αφαίρεσαν και από αυτόν τον μικρό ναό την ξύλινη στέγη και κατασκεύασαν στη θέση της, με κιτρινωπούς και πράσινους πωρόλιθους, θόλους και τρούλο. Γι’ αυτό, το παρεκκλήσιο έχει μια ιδιαιτερότητα ως προς τον ρυθμό του: μέχρι τον γυναικωνίτη είναι δρομική βασιλική και από εκεί και πάνω σταυρική βασιλική με τρούλο.
Σε όλο το κτηριακό συγκρότημα, εκτός του κυρίως Ναού, βρίσκονται επτά ναοί – παρεκκλήσια, κτίσματα του 6ου αι., ενώ νεότερες έρευνες έχουν δείξει ότι κάτω από τον Ναό βρίσκονται θεμέλια άλλου αρχαίου κλασσικού ναού.
Στον περίβολο του κτηριακού συγκροτήματος της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται θαμμένη και η μεγάλη ηρωίδα της Επανάστασης του 1821 Μαντώ Μαυρογένους, που πέθανε στην Πάρο το 1848.
